Sakralna umetnost – CRKVA NA GLAVNOM SOKAKU
Crkva Uspenja Marijinog ugaoni je kamen nove apatinske varoši. Posebnu znamenitost predstavlja njena Crna Bogorodica. Odmah uz crkvu, nalazi se drvo posađeno na dan početka njene gradnje
Sudbina je htela da Apatin nekoliko puta, gotovo doslovno kreće iz početka. Jedan od takvih, bez sumnje je onaj nakon katastrofalne poplave iz 1795. godine. Urbani deo varoši krenuo je da se formira već krajem 18. veka. Pored niza javnih građevinskih zdanja (škola, opštinska kuća, mesnica, gostionica…), jednu od ključnih urbanističkih tačaka, novoformiranog gradskog jezgra, predstavlja rimokatolička crkva Uznesenja (Uspenja) Marijinog. Istorijski lako proverljivi podaci kažu da je realizacija ovog ogromnog građevinskog poduhvata, poverena jednom od najiskusnijih apatinskih građevinara, Johanu Gemaheru (pored Apatina, bio je angažovan i na izgradnji niza reprezantativnih i zahtevnih građevinskih objekata u Somboru i okolini). Utanačen je plan gradnje, obezbeđena su finansijska sredstva. Intenzivni građevinski radovi trajali su sve do 1798. godine, kada je ovaj crkveni objekat završen.
Crkva Uspenja Marijinog je podignuta u glavnoj ulici, na samu regulacionu uličnu liniju i predstavlja trobrodnu građevinu. Crkveni toranj se podiže iz pročelja glavne fasade, koja ima karakteristike „Kopf” stila ili dunavskog baroka. Unutrašnjost crkve Uspenja Marijinog oslikana je je prvi put od strane pečujskog umetnika Maksrajtera (1882.), da bi u okviru proslave velikog crkvenog jubileja-stogodišnjice izgradnje ovog verskog objekta, 1898. godine, bila ponovo oslikana. Za ovaj izuzetno zahtevan posao bili su angažovani slikari Franc Lor i Karl Grajner (likovni umetnik iz Apatina). Bez obzira na izuzetan kvalitet realizovanog projekta dolazi do sledećeg potpunog oslikavanja, koje i danas krasi unutrašnjost crkvenog zdanja.
Pored statua sv. Petra i Pavla, poklonjenih od strane apatinskog ribarskog esnafa, iz crvenog invetara umetničkih artefakata, posebno se izdvaja barokna statua crne Bogorodice ili crne Madone, izrađene od ebanovine. Zna se da je donesena u jednom od talasa terezijanske kolonizacije sredinom 18. veka. Tvrdi se da je ova statua transportovana Dunavom, tada najznačajnijom i najfrekventnijom saobraćajnicom, na jednom od drvenim splavova («ulmske kutije»), od strane izvesne Magdalene Gerber. Podaci kažu da je Crna Bogorodica prvobitno bila postavljena na oltarnom kamenu u staroj apatinskoj crkvi Uznesenja Marijinog (podignuta 1748. godine, a razgrađena neposredno pre katastrofalne poplave, koja je usledila 1795. godine), da bi nakon izgradnje novog sakralnog objekta (1798.), bila prenesena u njegovu unutrašnjost, i konačno, početkom 19.veka premeštena na desni bočni oltar, gde se i danas nalazi. Naravno, treba biti realan i reći da Crna Bogorodica ima izvanredan simbolični značaj za meštane, ali da nje ekskluzivna u meri u kojoj su to neki spremni da tvrde. Pored apatinske, postoje Crne Madone širom Evrope kao i Severne i Južne Amerike u stojećem ili sedećem položaju (na Prestolu mudrosti), izrađene od drveta ili kamena.
Najdublju zahvalnost prema Bogorodici za izlečenje, bolesnici ili članovi njihovih porodica, izražavali su putem zavetnih pločica, koje su kao žrtveni dar obećane pre, a darovane nakon ispunjene želje (kult je bio vezan za mnogobrojne slučajeve čudotvornih i medicinski neobjašnjivih izlečenja koja su pripisivana apatinskoj Crnoj Madoni). Sa obe strane oltara u kojem je bila njena statua, postavljena je po jedna tabla, na čiju je površinu kačen veliki broj pločica, različitih formi. Ovi zavetni darovi su najčešće bili izrađivani od srebra. Na njihovoj površini bili su izgravirani prigodni tekstovi u kojima se manifestovala najiskrenija zahvalnost za izlečenje, sa podacima o vrsti bolesti, i imenom osobe koja ih daruje.
A tu je i još jedna turistička atrakcija koja se vezuje uz Crkvu. Reč je naravno o trnovom drvetu, kojeg su krajem 18. veka iz Jerusalima doneli hodočasnici. Najraširenija teorija kaže da su 15. avgusta 1795. hodočasnici doneli i zasadili drvo na dan postavljanja kamena temeljca crkve uz koju se nalazi. Stručnjaci kažu da je to jedan od najstarijih raskošnih primeraka trnovog drveta visok preko 15 metara. Verovali ili ne avgusta 1996. na Svetog Iliju, u drvo je udario grom. Tragovi ove nesreće i dalje su vidljivi ali – drvo se ponaša kao da mu ništa nije. Jednostavno, lista i buja, a život ide dalje. Baš kao što je u Apatinu, i pored svih nedaća, vazda i bilo.
Tekst: Nada Jokičić
Foto: Edin Hodžić i arhiva Nemačkog udruženja „Adam Berenc“
Projekat se sufinansira iz budžeta Opštine Apatin.
