Nasleđe – ZA SVA VREMENA
Na temelju herojskog podviga Adama Berenca, iznedrila se priča čiji su akteri Nemačko udruženje koje je ponelo njegovo ime, Muzej podunavskih Nemaca i Boris Mašić, čovek koji sve ovo doživljava svojom životnom misijom.
Na osnovu onoga što smo u Apatinu videli, ne možemo se oteti utisku da bi ime Adama Berenca moralo biti daleko poznatije! Činjenicu što još za života, bar na ovom prostoru, nije doživeo slavu koju je zaslužio, treba naravno pripisati činjenici da on, kao sveštenik rimokatoličke crkve svakako nije bio komunista niti je mogao biti pobornik nove vlasti. Ali njegovo delo jeste podvig. Usred Drugog svetskog rata, u trenutku kada se i za beznačajne stvari gubila glavu, usred nemačkog okruženja, biti aktivni protivnik nacizma i svih njegovih posledica, bio je nesumnjivo herojski čin. Da nas ne bi ponele emocije, držaćemo se činjenica.
Adam Berenc je rođen je u Apatinu, 19. septembra 1898. godine. Nakon osnovnog školovanja u Apatinu, upisuje Jezuitsku gimnaziju u Kaloči (današnja južna Mađarska), a zatim i studije teologije u istom gradu. Kao sveštenik službuje u više vojvođanskih mesta, a 1933. je imenovan za župnog vikara crkve Srca Isusovog u Apatinu. Tridesetih godina 20. veka, sa usponom Adolfa Hitlera u Nemačkoj, nacional-socijalističke ideje dobijaju uporište i među Nemcima u dijaspori, tako i u Jugoslaviji. Berenc ubrzo postaje glasan protivnik nacizma. Od 1935. uređuje katolički nedeljnik na nemačkom jeziku Die Donau (Dunav), koji izlazi u Apatinu. U ovom listu, Berenc snažno kritikuje nacional-socijalizam, kao i neopaganizam, ali i nerazumno i nasilno ponašanje nacista. Pred zabranu 1944. godine, Die Donau je imao tiraž od velikih 6.100 primeraka. Zbog svojih nepokolebljivih stavova, Berenc često dolazi u sukob sa nekim pripadnicima nemačke zajednice. Već 1937. godine, na župnoj kući je farbom na nemačkom jeziku ispisan grafit “narodni izdajnik”, a često su mu na vrata crtani i urezivani kukasti krstovi. Nakon što je u martu 1944. godine upravljanje Mađarskom i teritorijama koje je ona okupirala definitivno preuzela nemačka vojska, list Die Donau je zabranjen.
Dva meseca nakon toga, 22. maja, Berenca hapsi Gestapo, proglašava ga “protivnikom nacional-socijalizma” i zatvara u koncentracioni logor u Bačkoj Topoli. Zahvaljujući zalaganju nadbiskupa Kaločko-kečkemetske nadbiskupije Jožefa Gresa, Berenc je pušten iz logora i prebačen u Kaloču. Tamo je proveo i ostatak svojih dana. Umro je 21. oktobra 1968. u Kaloči, gde je i sahranjen. U znak sećanja na njegovo delo, apatinsko nemačko udruženje je nazvano “Adam Berenc”.
Nemačko udruženje “Adam Berenc” formirano je 2001. godine, sa primarnim ciljem očuvanja nemačke kulturne baštine. Članovi Udruženja su još od ranih devedesetih godina 20. veka počeli prikupljanje, spasavanje i zaštitu dokumenata, knjiga, artefakata i drugih predmeta koji svedoče o bogatom istorijskom, kulturnom, etnografskom i religijskom životu nemačke zajednice – ne samo u Apatinu, već u celom regionu Bačke. Od ovog materijala, nastao je Muzej podunavskih Nemaca, zvanično Podunavsko Nemački crkveni muzej. Naravno, nalazi se u Apatinu, u zdanju crkve “Srca Isusovog” i u prostorijama obližnje župne kuće. Pored ostalog, Muzej podunavskih Nemaca danas čuva legat Adama Berenca, uključujući njegove lične predmete, biblioteku, radnu sobu, kao i kompletnu arhivu antinacističkog lista Die Donau.
Muzej poseduje jednu od najvećih zbirki obrednih predmeta i sakralnih umetničkih dela u regionu, kao i unikatnu kolekciju crkvenog tekstila. U biblioteci Muzeja danas se nalazi preko 60 hiljada dokumenata, primeraka periodike, rukopisa i knjiga, od kojih neke datiraju iz 16. veka. Oko tri hiljade knjiga u zbirci mogu se smatrati bibliografskim raritetima. Muzej takođe čuva kompletne arhive deset nekadašnjih nemačkih opština, kao i vredan prirodnjački, etnološki i istorijski materijal. Mnogi od ovih predmeta su spašeni od uništenja iz ruševnih i zapuštenih crkava u mestima širom Bačke. Muzejom rukovodi Nemačko udruženje “Adam Berenc” iz Apatina.
Sama crkva bez sumnje zaslužuje posebnu priču. Građena između 1931. i 1933. Godine, najveća je crkva izgrađena na području Bačke između dva svetska rata. Projektant je bio bečki arhitekta Bruno Buhviser, a izvođač radova apatinski neimar Nikola Šefer. Crkvu karakterišu dva nadaleko vidljiva tornja, visoka 38 metara. Zbog izbijanja Drugog svetskog rata, radovi na unutrašnjoj dekoraciji su prekinuti, pa je crkva u nekim elementima ostala nedovršena. Restauracija je obavljena 2001. Godine. Crkva je deo jedinstvene kulturno-istorijske celine, koju čine još i Donje groblje, kao i župna kuća. Apatinsko Donje groblje predstavlja jedino potpuno sačuvano nemačko groblje u Srbiji. Pored izuzetne grobljanske arhitekture, na njemu se nalaze i dve porodične kapele: porodice Hermansdorf, kao i najimućnije podunavsko-nemačke porodice, familije Fernbah. Kapelu Fernbah izgradio je bogati trgovac Anton Fernbah 1875. godine. Njegovi sinovi Valentin i Anton su 1896. dobili plemićku titulu od austrijskog cara Franca Jozefa. Kapela je izgrađena na mestu gde je sahranjen jedan od prvih nemačkih kolonista Johan Georg, koji je iz mesta Šenvald u južnoj Nemačkoj stigao u Apatin.
Iako on u svojoj skromnosti, to svakako ne bi voleo, moramo reći. Udruženje, Muzej, uspomena na Adama Berenca, očuvano groblje i bar još desetak značajnih stvari, u potpisu imaju samo jedno ime – Boris Mašić. Energija koju ispoljava u posvećenosti svojoj misiji, gotovo je neverovatna. A onda je marta ove godine stigla vest: „Predsednik udruženja Nemaca „Adam Berenc“ iz Apatina, Boris Mašić odlikovan je Ordenom za zasluge Savezne republike Nemačke. Mašić je ukazom predsednika Nemačke, Frank-Valtera Štajnmajera dobio Orden za zasluge Savezne republike Nemačke, za borbu za kulturnu baštinu Nemaca u Srbiji“. Odlikovanje koje je stostruko zaslužio.
Tekst: Nada Jokičić
Foto:Edin Hodžić i arhiv Nemačkog udruženja „Adam Berenc“
Projekat se sufinansira iz budžeta Opštine Apatin.
