Novo Miloševo – Niz banatski drum
Selo u novobečejskoj opštini na glasu je po mnogo čemu. Zapravo, ovde za novinare ima „štofa“ za tri ovakve reportaže. Nije isključeno da tako neće i biti
Tačno na polovini puta između Kikinde i Novog Bečeja, po 20 kilometara na jednu i drugu stranu, prostire se pet kilometara dugo selo, koje je od 1946. u geografskim kartama ubeleženo kao Novo Miloševo. Sastavni delovi mesta su nekadašnja sela Beodra i Karlovo (Dragutinovo), koja su integrisana u jedinstveno naselje nakon Drugog svetskog rata. E sada, kada poželite da napravite priču o istorijskom razvoju jednog mesta, obično se nađete u velikom problem, jer podataka uglavnom nema. No, s obzirom na to da se ovom temom podrobno bavio istoričar Milivoj Bešlin, mi imamo problem sasvim druge vrste. Kako iz te silne građe odabrati tek fragmente burne ovdašnje prošlosti? Nema nam druge nego da pokušamo.
Starije od dva sela, Beodra, prvi put se u pisanim izvorima pojavljuje 1331. godine, ali kao Boldija. Valja znati da je jula 1552. Banat pao pod osmansku vlast, pretvoren je u pašaluk sa sedištem u Temišvaru, a veliki broj preostalog stanovništva krenuo je ka Erdelju. Najverovatnije da su tada i Beodra i buduće Karlovo opusteli, ali ipak nastavili da pretrajavaju. Preokret nastao pobedama hrišćanskih snaga nad Osmanskim carstvom tokom Velikog bečkog rata (1683–1699), i posebno austro-osmanskog rata 1716–1718, vraća Banat u sastav Habzburške monarhije. U tom periodu Karlovo i Beodra bivaju naseljeni srpskim graničarima iz demilitarizovanih oblasti. Karlovčani su kao i ostali graničari u Banatu bili obavezni da u mirno vreme vrše službu u matičnom mestu, a u toku rata vojnu obavezu u zemlji i van nje. Uz Vranjevo i Kumane, Karlovo je sačinjavalo graničnu kompaniju u sastavu Banatske zemaljske milicije sa sedištem u Kikindi. U okviru ove milicije Karlovo je predstavljalo šanac, a njegovo stanovništvo živelo je poluvojničkim životom. Za razliku od Karlova, Beodra je pripadala provincijalnom, odnosno civilnom delu Banata, zbog čega su njeni stanovnici bili u nepovoljnijem položaju, pa ipak 1758. grade prvu seosku crkvu. Bila je to za onovremene prilike sasvim solidna građevina, čak raskošnija od one u većoj i bogatijoj Kikindi. Beodra je 1758. imala 42 kuće, a 1774. čak 232 porodična doma.
U prvoj polovini 19. veka Beodra dobija arhitektonske spomenike po kojima će biti prepoznatljiva. Razvijeni spahijski posed Bogdana Karačonjija, koji u ovom periodu narasta na čak 9.000 jutara, nasleđuju rođaci Laslo i Lajoš Karačonji, koji aprila 1838. osvećuju temelje nove katoličke crkve, impozantnih razmera. Sredinom 19. veka, tačnije 1857, sada već vrlo bogati i uticajni plemići Karačonji podižu dvorac na obodu sela površine 2.500 metara kvadratnih, u čistom klasicističkom stilu.
U ovom periodu Karlovo dobija svog najpoznatijeg i najprosvećenijeg građanina ‒ Teodora Pavlovića (1804‒1854). Rođen u kući čizmarskog zanatlije i dugogodišnjeg seoskog kneza Pavla Pavlovića, 14. februara 1804, osnovnu školu završio je u rodnom mestu, nakon čega ga je otac poslao na dalje školovanje. Nakon završene gimnazije, na poziv prijatelja Konstantina Pejčića odlazi u Požun, gde 1825. završava Pravni fakultet. Kao svršeni pravnik prelazi u Peštu, gde postaje blizak prijatelj Save Tekelije, koji ga je uzeo za ličnog sekretara, advokata i savetnika. Sa svega dvadeset jednom godinom bio je saradnik prestižnog Letopisa, da bi 1832. postao i njegov urednik. U teškom periodu za Maticu srpsku, nakon obnavljanja, postao je 1837. njen sekretar. Predanim radom znameniti Karlovčanin uspeo je da obnovi Matičin fond i napuni do tada praznu kasu, zbog čega se smatra obnoviteljem ove značajne institucije. Sticajem istorijskih prilika, vratio se u rodno Karlovo i umro 1854. u pedesetoj godini života.
Početkom 20. veka oba sela ubrzano su se razvijala i uvećavala. S monumentalnim crkvama, dvorcima, vetrenjačama, suvačama, železničkim stanicama, poštama, telegrafom, školskim i prosvetnim objektima, mlinovima, bankama, ciglanom, velikim zgradama opštine, bibliotekama, brojnim zanatskim, trgovačkim i ugostiteljskim objektima, ova dva banatska mesta izrastaju u prave varošice. U ratnom periodu 1941‒1945. Dragutinovo i Beodra, kao i čitav Banat, žive pod nacističkom okupacijom. Među partizanskim borcima herojstvom se posebno isticao Miloš Popov, komesar Dragutinovačkog partizanskog odreda, koji je poginuo na samom kraju rata, aprila 1945. na Sremskom frontu. Po njemu je ujedinjeno selo dobilo ime – Novo Miloševo. Na sastavnici nekadašnjih sela Beodre i Dragutinova izgrađen je moderan centar novog naselja sa Zadružnim domom, karakterističnom građevinom i svedočanstvom o uprostoravanju nove ideologije. Narednih godina niču i monumentalne građevine mesne zajednice i omladinskog doma, fudbalski stadion s natkrivenim tribinama, moderne zgrade doma zdravlja i pošte, lovačkog doma, osnovne škole, doma penzionera, tržnog centra… Do sredine pedesetih godina Novo Miloševo, među prvim mestima u Vojvodini, završava elektrifikaciju, a deceniju kasnije dobija modernu vodovodnu mrežu. U to vreme ono je imalo gotovo 10.000 stanovnika. Danas ih je oko 6.000. Zašto je tako, dalo bi se pričati. I potrajalo bi, jošte kako.
TO NIKO NEMA
O Draganu Beliću ne znam šta bih rekao, a da ne preteram. Zato samo jedna rečenica: Srećno je selo koje ga ima! Ajd’ što se računarima profesionalno bavio osamdesetih godina, kada niko čestito za njih nije ni čuo. Ajde što je fotograf, i to ne makar kakav, već jedan od boljih u Vojvodini. I što je polovinom devedesetih bio predsednik novobečejske opštine. Ali najviše nas je impresioniralo to što je još 2004. pokrenuo možda najbolji seoski sajt u državi celoj. Ukucate „novomilosevo.devbin.org“ i u sekundi saznate sve što bi vam o Miloševu ikada moglo pasti na pamet. Od porodičnih nadimaka, priča sa šora, linkova ka Miloševčanima iz svih delova sveta, do svežih događaja što su se zbili pre sat vremena. I sve je to pedantno arhivirano. Recimo, Dragan redovno objavljuje po jednu seosku „sliku dana“. I svih 5.600 fotografija u svakom trenutku možete pronaći i pogledati. Sve uz duhovit komentar, pisan lokalnim narečjem. Ajd’ u opkladu da to niko nema! Malo je reći: svaka čast!
BANATSKI KULTURNI CENTAR
Banatski kulturni centar prvi je privatni kulturni centar u Srbiji. Ova porodičana kreativna industrija bavi se umetničkim stvaralaštvom, produkcijom i različitim vidovima delovanja u kulturi. Centar je organizovao preko 800 programa u zemlji i inostranstvu. Ima razvijenu izdavačku produkciju, od pedesetak naslova godišnje. Banatski kulturni centar je osnivač i organizator čak sedam manifestacija. Sedište imaju u sopstvenom prostoru koji poseduje galeriju, biblioteku i knjižaru. Osnivač i direktor ovog porodičnog kulturnog centra sa sedištem u Novom Miloševu je književnik Radovan Vlahović. Možda i najagilniji promoter svega što Centar čini jeste Radovanova ćerka Senka, koja nam je bila domaćin. Banatski kulturni centar, koji pod ovim imenom deluje već 15 godina, zavređuje mnogo više od ove vizit-karte. Obećavamo da će je na stranama „Magazina“ uskoro i dobiti.
BOND OD MILOŠEVA
Za Duška Popova, po kome je britanski obaveštajac i pisac Jan Fleming stvorio lik tajnog agenta Džejmsa Bonda, znamo svi. I mi smo o njemu onomad pisali. Al Miloševčanima je krivo što se retko uz njegovo ime pomene da je Duško izdanak stare, velike familije Popovih, koja je ovdašnja od kad je sveta i veka. Mati ga je bukvalno rodila na lađi koja je plovila Tisom od Novog Bečeja ka Beogradu. Pa je Duško ispao iz Titela. A zapravo je odavde da „većma ne mož biti“! Popovi su, naime, bili bogata porodica srpskih trgovaca, počev od Dušanovog dede Omera i oca Milorada, poreklom iz Dragutinova, današnjeg Novog Miloševa. I to nije sve. Familija Popov svakog leta okupi se na godišnjem susretu u Miloševu. Među gostima bude i Duškov sin Marko. Onako skupa, milina ih je videti.
GRUJINE SLATKE MUKE
Za Grujicu Rođenkova kažu da ima „zavičajnu matricu pevanja“. Ono što sigurno znamo, to je da osim talenta za poeziju ima i beskrajnu ljubav za selo u kom vekuje. Da nije tako, zar bi se prihvatio da u ova vremena obavlja dvostruku funkciju. Predsednik je Fudbalskog kluba „Vojvodina“. A bogami i Udruženja seoskog folklora veterana „Teodor Pavlović“. Sport i kultura u Grujinoj su ruci. A njemu je najvažnije da svako seosko dete usmeri na jednu od ove dve strane. I što je najvažnije, u tome i uspeva. Još kad bi „ovi odozgo“ ispunili sve što su mu obećali, nikog srećnijeg od Gruje bilo ne bi. A onda, čista srca, može i da zapeva.
